خیز کشور‌های عربی برای مشارکت در بازسازی سوریه؛ اهداف و دلایل

س. از چند سال خصومت و دشمنی تمام‌عیار برخی از رژیم‌های عربی با دولت سوریه، در سه سال گذشته شاهد آغاز روندی از تنش‌زدایی و عادی‌سازی مناسبات میان آن‌ها با دمشق هستیم. امارات و بحرین در اواخر سال ۲۰۱۸ سفارت‌های خود را در دمشق افتتاح کردند. عمان نیز در اکتبر ۲۰۲۰، سفیر خود را به دمشق بازگرداند. در ماه‌های اخیر نیز پرواز‌های مستقیم از فرودگاه دمشق به مقصد دبی و شارجه از سر گرفته شده است.

همچنین، شواهد و قراین حاکی از آن هستند که عربستان سعودی نیز روند تنش‌زدایی با سوریه را به طور جدی در دستور کار قرار داده و در پی ایجاد یک کانال ارتباطی مستقیم با دولت سوریه است. حتی در ماه‌های گذشته سفر‌هایی از سوی مقام‌های سیاسی و امنیتی دو کشور صورت گرفته است؛ برای نمونه وزیر گردشگری سوریه در خرداد ماه امسال سفری رسمی به ریاض داشت و برخی رسانه‌ها از سفر مخفیانه فیصل مغداد وزیر خارجه این کشور به ریاض در اردیبشت ماه خبر دادند در طرف مقابل گفته می‌شود «خالد الحمیدان» رئیس سرویس اطلاعات عربستان، پس از سفر به دمشق، با بشار اسد رئیس جمهور و علی مملوک رئیس دفتر امنیت ملی سوریه دیدار کرده است.

در همین راستا در اتفاقی مهم برخی از کشور‌های عربی خواهان مشارکت در بازسازی سوریه شده‌اند و حتی در زمینه‌های مختلف اقتصادی، تجاری و ارتباطاتی تلاش‌هایی برای همکاری با دولت قانونی بشار اسد صورت گرفته است.

اخیرا «تمام رعد» وزیر منابع آبی سوریه با «سهیل المزروعی» وزیر انرژی امارات عربی متحده، در مقر مرکز تجاری دبی با یکدیگر دیدار کرده‌اندو در این دیدار طرف اماراتی بر آمادگی ابوظبی برای افزایش همکاری با دولت سوریه در زمینه‌های آب و انرژی، حمایت از انتقال تجربه خود در زمینه خصوصی‌سازی بخش‌های مهم، تبادل تجارب و حمایت از طرح‌های سرمایه‌گذاری در سوریه و نیز حمایت از تبدیل شدن سوریه به قطب گردشگری در جهان تاکید کرده بود.

علاوه براین موضوع، در ۷ سپتامبر ۲۰۲۱ (۱۷ شهریور ۱۴۰۰) در شهر امان، نشست وزرای انرژی اردن، مصر، سوریه و لبنان برای بررسی اقدامات لازم جهت فعال‌سازی توافقنامه‌های میان خود در زمینه انتقال انرژی برگزار شده بود. در این نشست چهارجانبه بر انجام اقدامات لازم برای فعال سازی توافقنامه‌های میان این کشور‌ها در رابطه با انتقال گاز و برق از مصر و اردن به لبنان از طریق خاک سوریه توافق شد.

اهمیت این مساله علاوه بر سیگنال‌های پایان تخاصم با دمشق و تسریع در حل بزرگترین بحران قرن ۲۱ و روشن شدن آینده بازگرداندن کرسی سوریه در اتحادیه عرب به دولت قانونی بشار اسد، با توجه به تحریم‌های غرب علیه همکاری‌های اقتصادی با دولت سوریه بویژه «تحریم سزار»، اعلام آمادگی برای مشارکت در بازسازی سوریه و نایده گرفتن تحریم‌ها حتماً باید با اهداف و انگیز‌ه‌های مهمی صورت بگیرد؛ لذا اکنون این پرسش قابل طرح است که کشور‌های عربی از انگیزه خود برای مشارکت در بازسازی کشور سوریه چه اهدافی را دنبال می‌کنند؟



بازسازی پل‌های ویران شده اتحاد عربی

بدون تردید بخشی از گرایش رو به فزونی کشور‌های عربی به سمت تنش زدایی با دمشق، به دلیل روش شدن روند تحولات بر مدار حل بحران و بازیابی کنترل کامل دولت بر اوضاع کشور در آینده نزدیک خواهد بود و این یعنی پذیرش شکست در پروژه تضعیف قدرت محور مقاومت از طریق سرنگونی دولت بشاراسد با ابزار ایجاد و گسیل لشگر بین المللی تروریسم به سوریه.

مناسبات کشور‌های عربی با حکومت قانونی سوریه در سال‌های بعد از ۲۰۱۱ یعنی بعد از آغاز بحران در این کشور، با نقش‌آفرینی آمریکا و کشور‌های شورای همکاری بویژه قطر و عربستان سعودی به شکلی ناباورانه و بی‌سابقه با تنش گسترده مواجه شد. حتی اتحادیه عرب نیز کرسی سوریه در این نهاد را از دولت بشار اسد غصب و آن را در اختیار معارضین قرار داد.

حال، اما در حالی که بحران سوریه مراحل پایانی خود را طی می‌کند دولت‌های عربی نظاره‌گر تقویت پایه‌های اتحاد میان کشور‌های عضو محور مقامت در تمامی اشکال سیاسی- نظامی و امنیتی- اقتصادی هستند. این امر انتقادات گسترده‌ای در میان سیاسیون عرب از عملکرد دولت‌هایشان در قبال دولت سوریه را در پی داشته است که به ذن آن‌ها دمشق را بیش از پیش به سمت اتحاد و نزدیکی به محور مقاومت و تهران سوق داده است.

از این رو تنش زدایی سیاسی با سوریه، دادن وعده‌هایی در مورد مشارکت در بازسازی اقتصادی این کشور و حتی احتمالاً بازگرداندن کرسی اتحادیه عرب به دولت بشار اسد در آینده نزدیک همگی در راستای ایجاد موازنه در برابر نفوذ ایران در جهان عرب و اتحاد استراتژیک تهران- دمشق صورت می‌گیرد. به عبارتی کشور‌های عربی در پی آن هستند که با دادن وعده مشارکت در بازسازی سوریه روابط سنتی خود با کشور عربی سوریه را احیا نمایند و سپس مسیر تحقق دیگر اهداف خود را مدنظر قرار دهند.



تلاش اعراب برای تطبیق دادن خود با نظم پساآمریکایی در منطقه غرب آسیا

ورود دولت‌های عربی به مسیر تنش‌زدایی با سوریه و تلاش برای مشارکت در بازسازی این کشور بدون تردید با تحولات منطقه‌ای ا. و نیز نظم آتی حاکم شده بر منطقه ارتباط دارد. بر خلاف تصورات ابتدایی برخی کشور‌های عربی به ویژه امارت و عربستان، نه تنها بشار اسد از قدرت سقوط نکرد بلکه پس از گشت قریب به یک دهه نبرد با تروریسم، مشروعیت حکومت او در بالاترین سطح ممکن در این کشور تثبیت شد.

علاوه بر سوریه که تروریست‌ها و حامیان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با شکست مواجه شدند، در دیگر کانون‌های بحران در منطقه همانند عراق و یمن نیز شاهد پیروزی محور مقاومت و شکست حامیان تروریست‌ها بودیم. در میانه این تحولات نیز تمام شواهد امر حاکی از آن است که خروج سربازان آمریکایی از منطقه امری حتمی به نظر می‌رسد و خروج مفتضحانه واشنگتن از افغانستان نیز به این مساله بیش از بیش سرعت خواهد بخشید. در واقع، منطقه غرب آسیا در مسیر گذار به نظم پساآمریکایی قرار گرفته و در چنین شرایطی کشور‌های عربی با فهم معادلات جدید قدرت و امنیت در منطقه تلاش می‌کنند تنش‌زدایی با محور مقاومت را در کانون تمرکز خود قرار دهند. ضرورت‌های نظم جدید منطقه‌ای در غرب آسیا که کانون اصلی آن بر محوریت خروج واشنگتن از منطقه است، کشور‌های عربی را به این باور رسانده که می‌بایست با اتخاذ رویکرد وابستگی صرف به آمریکا در عرصه سیاست خارجی، راهبرد تنش‌زدایی با محور مقاومت را در پیش بگیرند.



ضدیت با محور اخوانی و نزدیکی به دمشق

دیگر نگرانی کشور‌های عربی در سال‌های اخیر نفوذ جبهه اخوانی در منطقه به رهبری سیاسی ترکیه و حمایت مالی کشور قطر بوده است. طی سال‌های بعد از ۲۰۱۱ کشور‌های عربستان و امارات، با احساس تهدید از گسترش جبهه اخوانی در منطقه غرب آسیا، راهبرد مقابله همه جانبه با نفوذ اخوان المسلمین را در پیش گرفته‌اند. در همین زمینه شاهد افزایش تنش میان ترکیه با کشور‌های عربی، حمایت عربستان و امارات از کودتای عبدالتفاح السیسی در سال ۲۰۱۳، قطع مناسبات کشور‌های عربی با قطر در ژوئن ۲۰۱۷ و نیز مداخله ریاض و ابوظبی در بازار مالی و ارز ترکیه بوده‌ایم. در چنین شرایطی اعراب در پی آن هستند که با عادی‌سازی مناسبات با دمشق و نیز با توجه با این مساله که آنکارا از سوی حکومت بشار اسد به عنوان بازیگری مداخله جو و اشغال‌گر شناخته می‌شود، محور ضداخوانی را بیش از بیش تقویت کنند.